شایعه به عنوان نوعی "نظر" یا حتی "باور" دارای دو مشخصه انتقال غیررسمی(دهان به دهان) و نامشخص بودن منشاء است و هنگامی به وجود می‌آید که اطلاعات کافی، دقیق و درست درباره‌ی یک موضوع وجود ندارد. یک شایعه به هر دلیلی که پخش شده باشد وقتی به فرد دیگری منتقل شود، فرد جدید این شایعه را براساس تعصبات، نگرش‌ها، پیش‌داوری‌ها، ترس‌ها، خوش‌بینی‌ها، علائق و نفرت‌های خود دریافت کرده، انتقال می‌دهد و ممکن است توسط افراد مختلف تحریف یا کم و زیاد شود. هم‌چنین شایعات علاوه بر اثرات مخرب در بین مردم یک جامعه گاهی نیز می‌توانند دستاویز دشمنان یا برخی فرصت‌طلبان سیاسی، اقتصادی و ... قرار گیرند یا مایه خنده و استهزای برخی را فراهم آورند.

شایعه یک مقوله اجتماعی و روانی است اما بیشتر در وضعیت‌های "ناهنجاری" در جامعه به وقوع می‌پیوندد؛ این بدان معنی است که شایعه گزارش تأیید نشده‌ای از وقایع است که به تعریف و تبیین وضعیت‌های مبهمی‌ که به صورت دو پهلو ظاهر می‌شوند، کمک می‌کند.

شایعه پیامی ‌است که در میان مردم رواج می‌یابد، ولی واقعیت‌ها آن را تأیید نمی‌کند. شایعه در موقعیت‌هایی رواج می‌یابد که مردم مشتاق خبر باشند ولی نتوانند آن را از منابع موثق دریافت کنند. هرگاه آدم‌ها مشتاق خبرگیری درباره قضیه‌ای باشند، به هر نوع اطلاعاتی در این باره متوسل می‌شوند و سپس آن اطلاعات را در میان خودشان پراکنده می‌سازند.

از نظر جامعه‌شناسی، پدیده "شایعه" فرایندی است که از طریق آن، اخباری پخش و اغلب قلب می‌شود، بدون آنکه از مجراهای رایج گذشته باشد. شایعه می‌تواند از یک اطلاع نادرست منشاء بگیرد یا آنکه منبع آن اطلاعی درست ولی اغراق‌آمیز و درهم باشد. آن خبر از فردی به فرد دیگر و از گروهی به گروه دیگر منتقل می‌شود، بدون آنکه منشاء آن مشخص یا دلایل قطعی درباره صحت آن وجود داشته باشد.

از همین دست نظرات است که چند ماهی است شایعه خرید اقلام قدیمی از قبیل چرخ خیاطی، چراغ‌های روشنایی نفتی و سکه‌های قهوه‌یی رنگ پنج تومانی ضرب سال 59 در بعضی مناطق جنوبی کشور پخش شده و برخی با انتقال دهان به دهان آن را به سرعت اشاعه داده‌اند؛ اما همه با این سوال روبرو شده‌اند: حقیقت است یا شایعه؟

به گزارش ایسنا، در سطح شهر شیراز و شهرستان‌های اطراف تعدادی از مردم با یکدیگر از خرید اقلامی حرف می‌زنند که مدتی کمیاب شده است وهیچ کس هم از عاقبت فروش یا خرید آنها خبری ندارد و اگر به دنبال اشخاص پیگیر این خرید بگردی جز به اشخاص مجهول‌الهویه به کسی نمی‌رسی!

عصر است، چهارراه زند مملو از جمعیت، صدای "5 تومانی، 200 تومان" عده‌ای را به سمت خود می‌کشد، از جوانی که مردم را به خود جمع کرده و می‌گوید سکه‌های 5 تومانی را به قیمت بالاتر می‌خرد، می‌پرسم که این سکه‌ها رابه کجا می‌برد و دلیل خرید آن چیست؟

جوان می‌گوید: این سکه‌ها را لازم دارم و بابت آن پول بیشتر می‌پردازم، اگر سکه داری بیار و اگر نداری مزاحم کاسبی مردم نشو!

در روزهایی که این ماجراها بر سر زبان مردم افتاده از یک جوان که ظاهرا شیرازی نیست، درخصوص این سکه‌ها سوال می‌کنم، می‌گوید: من از بوشهر به شیراز آمدم و سکه‌های 50 ریالی مدت‌هاست که در بوشهر کمیاب شده و بین مردم شایعه شده که این سکه‌ها را200 تومان می‌خرند.

"امید" ادامه داد: جالبه! جالبه! فکر کردم فقط همشهری‌های من از خبر خرید سکه‌ها مطلع‌اند! پس این حرف‌ها به شما هم رسیده است.

امید که از مغازه دارهای خیابان لیان بوشهر است، می‌گوید: هفته پیش مردی افغان که سر و وضع مرتبی هم داشت، سراغ من و چند نفر از کسبه همسایه آمد و گفت که اگر سکه‌های قدیمی 5 تومانی داشته باشیم، حاضر است هر پنج تای آن‌ها را 200 تومان خریداری کند.

این کسبه بوشهری براین باور است که ماجرای خرید سکه‌های 5 تومانی توسط این افراد مشکوک است و می‌افزاید: وقتی از مرد افغان پرسیدم دلیل خرید سکه‌های چیست پاسخ مشخصی نداد و سعی در منصرف کردنم از این سوال داشت.

پس از پرس و جوهای متعدد مشخص شد طی هفته‌های گذشته چند تبعه‌ی شیک پوش افغان، سراغ کسبه‌ی مختلف، خصوصا آنهایی که بیشتر با پول خرد سر و کار داشته‌اند رفته و وعده خرید سکه‌های 5 تومانی را به آنها داده‌اند.

یک زن افغان نیز درباره خرید سکه‌های 50 ریالی در بوشهر گفت: سکه‌های 5 تومانی را آب کرده و فولادش را می‌فروشند!

ناصر اسماعیل پور، ناظر پولی بانک مرکزی در استان فارس در پاسخ به موضوع خرید سکه‌های قهوه‌یی 50 ریالی توسط افراد ناشناس می‌گوید: تا آنجایی که مطلع‌ام و بانک مرکزی اعلام کرده این سکه‌ها عیارهایی از فلزات را دارد اما بیشتر خبر این خریدها شایعه است!

وی ادامه می‌دهد: دولت با واردات نیکل این سکه‌ها را ضرب می‌کرد و در سکه‌هایی که عمده آن نیکل بود، ارزش نیکل بیش از قیمت ارزشی سکه می‌شد که پس از آن به دلیل ذوب و فروش نیکل سکه‌ها توسط سود جویان، بانک مرکزی اقدام به کاهش عیار و وزن آن‌ها کرد.

اسماعیل پور افزود: شایعه وجود عیاری از فلزات گرانبها در سکه‌ها حدود 10 سال پیش هم به سرعت بوجود آمد و به همان سرعت هم از زبان مردم بیرون رفت.

این ناظر پولی بانک مرکزی در فارس به پیگیری‌های خود درخصوص خریداران و یا فروشندگان سکه‌های 50 ریالی اشاره می‌کند و می‌گوید: پیگیری‌های زیادی برای یافتن خریداران سکه‌ها و دلیل خرید آنان کرده‌ایم اما در این پیگیری‌ها که در سراسر استان صورت گرفته به شخص خاصی نرسیده‌ایم.

وی هم‌چنین ادامه می‌دهد: چندی پیش شخصی به یکی از شعب بانک‌های استان مراجعه کرده و تقاضای خرید سکه‌های 5 تومانی از بانک را داشته است، ولی پس از آن که به او گفته بودند سکه‌های زیادی برای فروش ندارند دیگر مراجعه‌ای به بانک نکرده است.

اسماعیل پور براین باور است که عده‌ای سودجو با شنیدن شایعه خرید سکه 50 ریالی خود سرانه اقدام به خرید کرده‌اند بی آنکه مشتری برای خرید آنان با مبلغ بیشتر باشد.

وی افزود: کسی راپیدا نکرده‌ایم که در حد زیاد سکه‌ها را خریده باشد و تنها از خرید صحبت به میان آمده است!

این ناظر پولی بانک مرکزی در فارس درخصوص خرید این سکه‌ها با پول بیشتر توسط بانک مرکزی نیز می‌گوید: بانک مرکزی تنها مازاد سکه‌ها و پول‌های شعب را به همان قیمت می‌خرد نه یک ریال بیشتر و نه کمتر!

شایعه خرید سکه‌های 50 ریالی در استان‌های سیستان و بلوچستان و سایر استان‌های همجوار فارس نیز رواج یافته است!

اما شایعه خرید سکه‌های 50 ریالی تنها گوشه‌ای از شایعات خریدهای امروز اقلام قدیمی در بین مردم است و شایعه دیگر که این روزها حسابی منتشر می‌شود، خرید چرخ‌های خیاطی قدیمی است.

سه جوانی که سوار تاکسی می‌شوند از خرید چرخ خیاطی‌های شیر نشان قدیمی سخن می‌گویند، از آنان در مورد این خرید که چندمین بار است در این چند هفته شنیده‌ام، سوال می‌کنم، می‌گویند‌: عده‌ای حاضرند چرخ‌های خیاطی قدیمی با مارک مارشال را باقیمت 800 هزار تا یک میلیون تومان خریداری کنند و اطلاعاتی بیشتر از این هم نداریم.

از حرف‌های آنها نیز مشخص شد خریداران چرخ‌های خیاطی هم ناشناس بوده و تنها برای چرخ‌هایی که مارک آنها مارشال یا همان دوشیر نشان بوده و دارای پروانه مشکی هستند، حاضرند پول بدهند.

در این خصوص به سراغ یکی از تعمیرکار‌ها و فروشنده‌های قدیمی چرخ خیاطی در شیراز رفته واز او دراین باره می‌پرسم. او می‌گوید: من هم این شایعه را شنیده‌ام و با این همه تجربه‌ای که دراین زمینه دارم، چیزی در چرخ‌های خیاطی ندیده‌ام.

این تعمیرکار پیشکسوت براین باور است که شاید دلیل بوجود آمدن شایعه خرید "مارشال" یک شایعه تبلیغاتی باشد و پیرو خرید چرخ‌های این کارخانه، توسط نمایندگی‌ها و تعویض آن با چرخ صنعتی است زیرا که چند سالی است این شرکت به تعویض چرخ خیاطی‌های کهنه با نو اقدام کرده است.

وی ادامه می‌دهد: دراین مدت مراجعه کنندگان به مغازه‌ام چند برابر شده و همه می‌پرسند که این چرخ‌ها را برای چه می‌خرند و هر کسی حرفی می‌زند. یکی می‌گوید در این چرخ‌ها طلا به کار رفته و یکی هم می‌گوید اورانیوم(!) اما خدائیش داخل چرخ‌ها را هرچه گشتم چیزی نبود!

این تعمیرکار و فروشنده چرخ‌های خیاطی هم‌چنین افزود: ندیده‌ایم کسی چرخ‌ها را بخرد و تنها درحد شایعه است!

حسن، نوجوان شیرازی نیز در پاسخ به این سوال که آیا از خرید چرخ‌های قدیمی چیزی می‌داند، می‌گوید: این شایعه به خانه ما هم آمده و اختلافاتی را بوجود آورده چون مادربزرگم که چند سال پیش فوت شده یکی از این چرخ‌های خیاطی را داشت و هنگام تقسیم اموال او، چرخ را به عمه‌ام به عنوان یادگاری داده‌اند.

وی ادامه داد: حالا که این شایعه به وجود آمده عمویم گفته این چرخ خیاطی ارزش میلیونی داشته و باید آن را بفروشیم و پولش را بین هم تقسیم کنیم و این گونه اختلافات شدیدی در خانواده‌مان بوجود آمده است!

به دنبال شایعه خرید چراغ‌های روشنایی قدیمی هم رفتیم و باز هم به افراد ناشناس رسیدیم و کسی را نیافتیم که خریده یا فروخته باشد.

و این شایعه هم مردم را به جنب و جوش انداخته تا برخی محقق شوند و به دنبال پاسخ این سوال عجیب بگردند که "اورانیوم غنی شده این چراغ‌های روشنایی چگونه موبایل را خاموش می‌کند؟!!"

مهدی، یکی از افرادی که خدمات اینترنتی ارائه می‌دهد، می‌گوید: تاکنون افراد زیادی برای دریافت مطالبی با عنوان "چگونه اورانیوم غنی شده موبایل را خاموش می‌کند" مراجعه کرده‌اند و بازار این مطالب داغ است!

اما نتیجه همه پیگیری‌ها به افراد ناشناس ختم شد و به این رسیدیم که سکه‌های قدیمی50 ریالی، چرخ‌های خیاطی و چراغ‌های روشنایی خود را به عنوان یادگاری از گذشته برای خودتان نگه دارید که نه قیمت میلیونی دارند و نه مشتری!